عکاسی صحنه
این نوع عکاسی را باید با عنوان «عکاسی صحنه» یاد کرد و شامل عکاسی از تئاتر، کنسرت ، اپرا ،
باله ، نمایش های خیابانی ، سیرک و امثالهم می شود. در این نوع عکاسی نه سوژه ، نه صحنه و نه
نور و نه فضا در اختیار عکاس نیست. به دلیل نبود اپرا و باله و حتی سیرک به شکل وسیع ، اصولا
این نوع از عکاسی صحنه در ایران نمود عینی نداشته است. درباره ی عکاسی از کنسرت ها هم
بیشتر جنبه ی عکاسی خبری و یادگاری از این مراسم مدنظر قرار گرفته است. اما عکاسی تئاتر
داستان دیگری دارد.
عکاسی تئاتر چگونه وارد ایران شد:
عکاسی تئاتر در آغاز با همان تعریف و شکل غربی آن وارد ایران شد. یعنی با رشد تئاتر و هنر نمایش ،
عکسبرداری از اجراها با دو هدف تبلیغی – خبری و یادگاری – آرشیوی انجام می گرفت . می توان
ادعا کرد که این دو هدف تا ورود و توسعه ی دوربین های دیجیتال در ایران در عکاسی تئاتر رعایت
می شد. اما در دهه ی اخیر در ایران عکاسی تئاتر به دلایلی بسیاری از عکاسان را مجذوب کرده است.
این نوع عکاسی که تا یک دهه قبل فقط مورد توجه تعداد انگشت شمار از عکاسان ایران قرار داشت ،
امروزه گروه بسیار زیادی از عکاسان با سابقه و پیشکسوت و عکاسان تازه کار را در دایره ی خود گرد
آورده و همین خود باعث تفاوت عکاسی تئاتر در ایران و خارج از آن شده است.
عکس های زیر نمونه ای از عکس های تئاتر توسط زهرا سرجوقیان گرفته شده است.
تفاوت های تئاتر ایران و خارج از ایران
شاید بتوان یکی از دلایل اصلی آن را تفاوت جدکار نمایش در ایران و کشورهای صاحب تئاتر
پیشرفته دانست. تئاتر در کشورهای غربی نوعی تجارت هنر است با همه مختصات تجارت. در
حالی که در ایران ابعاد هنری آن بیشتر در نظر گرفته می شود. در غرب کمپانی های تئاتر حضور
دارند و نمایش هایی را روی صحنه می برند که سال ها اجرا می شوند. نمایش «تله موش» نوشته
آگاتا کریستی در سالن سن مارتین لندن ۶۴ مین سال نمایش پی در پی خود را پشت سر می گذراند .
یا نمایش «بینوایان» بیش از بیست سال روی صحنه بود .
نمایش ماما میا
نمایش «ماما میا» همزمان در کشورهای آلمان ، فرانسه ، روسیه ، امریکا و انگلستان توسط یک
کمپانی با چند گروه بازیگر ولی با یک میزان سن و طراحی و اجرا سالها روی صحنه بود در حالی
که پر فروش ترین نمایش های ایرانی حداکثر بین ۲۸ تا ۴۰ شب روی صحنه هستند. این تفاوت
در عکاسی تئاتر نیز تاثیر خود را می گذارد.
عکاسی تئاتر در غرب بیشتر به دو وجه خبری – تبلیغی و یادگاری – آرشیوی می پردازد. عکاس
تئاتر در آنجا معمولا از دوره ی تمرین و شب اجرای قبل از افتتاحیه – که در ایران با اصطلاح
«اجرای جنرال» نام برده می شود – عکاسی می کند. از این عکس ها برای گزارش خبری و
همچنین تبلیغات ویترین های سالن نمایش استفاده می شود.
اگر به سال های قبل از انقلاب برگردیم و نگاهی به سالن های نمایش در خیابان لاله زار بیندازیم
این نوع عکاسی را می توانیم ببینیم.
ویترین این سالن ها عکس های نمایش را برای ترغیب عابران در خود جای داده بودند.
امروزه در هیچ کدام از سالن های نمایش ایران ، چه دولتی و چه خصوصی چنین ویترین هایی
وجود ندارد.
غالب هنری نمایش
وجهه غالب هنری نمایش در ایران باعث ایجاد وجهه ای هنری برای عکاسی تئاتر شده است.
یعنی نوعی عکاسی هنری و تا حدودی خلاقانه نیز در عکاسی تئاتر ایران به وجود آمده که
در جهان مشابه ندارد و یا بسیار اندک است . عکاس ایرانی از فضای تئاتر استفاده می کند
که بتواند سرشت هنری خودش را بروز دهد و عرضه کند .
سالنهای نمایش جای آتلیه های آموزش و یا اجاره ای عکاسی غرب را برای هنرجویان و مشتاقان
عکاسی گرفته است.
با توجه به آنچه گفته شد و تجربیات شخصی خودم و بررسی شرایط موجود ، عکاسی تئاتر در
ایران را به سه دسته تقسیم می کنم : عکاسی برای تئاتر ، عکاسی از تئاتر و عکاسی در تئاتر.
عکاسی برای تئاتر: این نوع عکاسی دنباله ی همان عکاسی در گذشته و اکنون جهان و ایران
است. هر گروه نمایشی ، به دلیل گیرا بودن هنر نمایش ، عکاس یا عکاسانی را استخدام
می کند که از مراحل مختلف خلق یک نمایش – تمرین ، پشت صحنه ، اجرا – عکاسی و
مستند سازی کند.
این تصاویر هم به عنوان یادگار برای اعضای گروه خواهد ماند و هم جنبه ی آرشیوی و تاریخی
پیدا می کند. در ضمن تهیه کننده کار می تواند در صورت لزوم این عکس ها را به خبرگزاری ها و
سایت های خبری ارسال کند . در این نوع عکاسی ، جنبه ی هنری از اهمیت زیادی برخوردار نیست؛
هرچند که اگر عکاس حرفه ای و قدرتمندی در اختیار گروه باشد عکس ها از قدرت فنی و تأثیرگذاری
هنری بیشتری برخوردار خواهند بود.
عکاسی از تئاتر:
به عقیده من این نوع عکاسی فقط جنبه ی خبری دارد. بعد از اینکه اثر مراحل
تولید اولیه و تمرین هایش را به اتمام رساند و روی صحنه رفت ، خبرنگاران عکاس در شب های
معین از این اجرا عکاسی می کنند و در نشریات و سایت های متبوع خود انتشار می دهند.
گروهیاز عکاسان مبتدی و کم سابقه هم معمولا در این نوع عکاسی شرکت دارند و تمرین عکاسی تئاتر
می کنند. گروهی از آنها که استعداد یا حوصله ی کمتر دارند بعد از مدتی عطای این کار را به
لقایش می بخشند و گروهی دیگر از این فضا استفاده می کنند و به پله های بالاتر گام می گذارند.
البته در خارج از ایران همان عکاس گروه زحمت این کار را هم می کشد و معمولا رسم نیست که
عکاسان خبری در اجرا ها شرکت کنند . مسئولان روابط عمومی هر کمپانی تئاتری عکس های
مناسب را در اختیار خبرنگاران هنری نشریات و شبکه های خبری قرار می دهند.
نمونه ای از عکس های تئاتر توسط مینا خونساری گرفته شده است.
عکاسی در تئاتر:
این نوع عکاسی به نظر من مختص عکاسی تئاتر در ایران است و نگاه هنری و تجربی
عکاسی تئاتر در آن غالب است . به نظر من نبود مراکز و آتلیه های آموزش عکاسی و یا گران بودن
مراکز اندک موجود باعث شده است که تعداد زیادی از عکاسان جوان به این بخش از عکاسی تئاتر
کشانده شوند.
عکاس جوان اگر بخواهد در زمینه عکاسی آتلیه یا عکاسی صحنه پردازی تجربه ای
شخصی انجام دهد نیاز به داشتن آتلیه شخصی ، انواع و اقسام وسایل نور دهی و وسایل جنبی
دارد و یا اینکه باید این محل و وسایل را از صاحبان آن اجاره کند که هزینه ای سرسام آور خواهد
داشت. در حالی که حضور در سالن نمایش با نورپردازی آماده و متنوع و با حضور بازیگران حرفه
ای )بخوانید مدل های حرفه ای ( بهشتی است برای این عکاسان که بتوانند همه ی استعداد خود را )
هرچند به صورت محدود ( در قالب عکس های خلاقانه و هنری نشان بدهند.
بعد هم با ارائه ی آنها در نمایشگاه ها و سایت ها و … رزومه و سابقه ی مناسب برای خود ایجاد کنند.
یکی از اصلی ترین دلایل اشتیاق و روآوری عکاسان جوان به عکاسی تئاتر می تواند همین باشد. البته در کنار این
اشتیاق ، دلایل کوچکتر و کم اهمیت تری هم هست از قبیل عکاسی از چهره ی بازیگران مشهور ،
حضور در یک فضای هنری مثل تئاتر و دیدن یک اثر هنری نمایشی که برای همه جاذبه دارد.
رویکرد نهایی:
همان طور که در بالا توضیح داده شد در هیچ یک از این سه رویکرد عکاسی تئاتر ، سوژه نور و
صحنه در اختیار عکاس نیست و عکاس تئاتر را باید در زمره ی عکاسان کاشف دانست. هرچند که
در رویکرد سوم یعنی عکاسی در تئاتر ، با ملاحظات زیاد شاید بتوان رگه هایی از عکاسی صحنه
پردازی را در آن دید. البته رویکرد جنبی دیگری در عکاسی تئاتر وجود دارد و آن عکاسی پرتره از
شخصیت های تئاتر در استودیو است.
یعنی شخصیت تئاتری در استودیو عکاسی (ثابت یا متغیر) حاضر می شود و بر اساس دستورات عکاس
پز و ژست می گیرد و با نور محاسبه و طراحی شده عکاس از او عکس گرفته می شود. با تعریف عمومی،
این نوع عکاسی در گرایش عکاسی صحنه پردازی قرار می گیرد. امید دارم که این مقاله باعث شود که دوستان
و همکاران عکاس از دو واژه ی عکاسی صحنه پردازی و عکاسی صحنه به درستی استفاده کنند و اگر دو واژه ای
را که من به کار بردم ناصحیح و نارسا می دانند در پی یافتن واژه ی مترادف مناسب برآیند.
نمونه ای از عکس های شایان مرادی در زمینه تئاتر
بسیار عالی و مفید بود
بسیار زیبا و عالی بود. کلی استفاده کردم از مطالب زیباتون.